Uszczuplanie majątku przez dłużnika - odpowiedzialność karna
Prawo polskie przewiduje nie tylko odpowiedzialność cywilną dłużnika za niespłacone należności, lecz i penalizuje sposób postępowania zadłużonych osób, które wobec grożącej im niewypłacalności lub upadłości udaremniają lub uszczuplają zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwają, ukrywają, zbywają, darowują, niszczą, rzeczywiście lub pozornie obciążają albo uszkadzają składniki swojego majątku czym działają na szkodę wierzyciela. Wówczas takie postępowanie dłużnika narazić może go na odpowiedzialność karną, która przewiduje za ww. czyny karę pozbawienia wolności do lat 3.
Zgodnie z treścią art. 300 k.k.:
§ 1. Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli czyn określony w § 1 wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 4. Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Sprawcą przestępstwa tzw. celowego wyzbywania się majątku może być każda osoba będąca dłużnikiem, tj. osoba, na której ciąży określone zobowiązanie. Czynności podejmowane przez sprawcę – dłużnika, muszą prowadzić do uszczuplenia majątku dłużnika. Mogą one polegać na:
-usuwaniu,
-ukrywaniu,
-zbywaniu,
-darowaniu,
-niszczeniu,
-rzeczywistym lub pozornym obciążaniu albo uszkadzaniu składników majątku, przy czym powyższy katalog jest zamknięty co oznacza, że inne zachowania/czynności podejmowane przez dłużnika nie mieszczące się w granicach w/w czynności nie będą karalne.
Przestępstwo to jest przestępstwem skutkowym – musi zatem nastąpić skutek w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela.
Strona przedmiotowa czynu określonego w art. 300 § 1 k.k. składa się z następujących nierozłącznych elementów:
- czynności sprawczych w postaci usuwania, ukrywania, zbywania, darowania, niszczenia, obciążania, uszkodzenia przez sprawcę składników swojego majątku,
- okoliczności towarzyszącej realizacji wyżej wymienionych czynności sprawczych w postaci grożącej sprawcy niewypłacalności lub upadłości,
- skutku w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela przez sprawcę czynności karalnych.
Powyższy przepis dotyczy zatem sytuacji, w której dłużnik nie dopuszcza do zaspokojenia swojego wierzyciela, dokonując odpowiednich czynności rozporządzających swoim majątkiem (Komentarz do Kodeksu karnego. Część szczególna pod red. Andrzeja Wąska, Wyd. C.H. Beck Warszawa 2004, tezy 46 i 47 do art. 300 k.k., str. 1131). Czynności sprawcy polegają m. in. na zbywaniu składników swojego majątku, przy czym ustawodawca uznaje za karalne i bezprawne tylko takie zachowania dłużnika, które mają miejsce w przypadku grożącej dłużnikowi niewypłacalności lub upadłości.
Udaremnienie i uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela
Przez „udaremnienie zaspokojenia wierzyciela” rozumieć należy wyłącznie całkowite uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia – wierzyciel nie znajdzie zaspokojenia nawet w części. Natomiast przez „uszczuplenie zaspokojenie wierzyciela” należy rozumieć zmniejszenie zaspokojenia wierzyciela, a więc uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia w jakiejkolwiek części (wyrok Sądu Najwyższego z 3 lipca 2007 r. sygn. II KK 336/06, LEX nr 299185).
Przestępstwo z art. 300 § 2 kk, w odróżnieniu od czynu zabronionego określonego w art. 300 § 1 kk może popełnić li tylko sam dłużnik, bowiem sprawca podejmuje czynności, które mają udaremnić lub uszczuplić zaspokojenie „swojego wierzyciela”. Zatem podmiotem ww. przestępstwa stać się może wyłącznie dłużnik.
Kodeks karny przewiduje również tzw. typ kwalifikowany przestępstwa (o którym mowa w § 3), które polega na wyrządzeniu szkody wielu wierzycielom. Zgodnie z linią doktryny, wielu – oznaczać winno przynajmniej więcej niż kilku, np. dwunastu wierzycieli. W takiej sytuacji sprawcy może grozić surowsza kara pozbawienia wolności, tj. od 6 miesięcy do lat 8.
