Kontakty z małoletnimi dziećmi (ustalenie kontaktów, zmiana kontaktów)

Prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów

Artykuł 113 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, iż niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Zasadą jest, że jeśli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, to rodzice wspólnie powinni ustalić sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z rodziców. Pod uwagę należy wziąć dobro dziecko, ale też rozsądne życzenia dziecka, jeśli ze względu na swój wiek, jest ono w stanie je wyrazić. Jeśli rodzice nie mogą dojść do porozumienia jedno z nich powinno wystąpić z wnioskiem o ustalenie kontaktów do sądu opiekuńczego.

Forma kontaktów

Zgodnie z treścią wyżej cytowanego przepisu kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności:

1. bezpośrednie czyli przebywanie z dzieckiem tj.

   1. odwiedziny,
   2. spotkania,
   3. zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,
2. pośrednie czyli porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Czy ustalenie kontaktów z dzieckiem następuje zawsze w orzeczeniu sądowym?

Wzajemne kontakty są prawem zarówno rodziców jak i dzieci. Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Dopiero zaś w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.

Tym samym ustalenie kontaktów może zostać uregulowane w drodze porozumienia pomiędzy rodzicami bądź w drodze orzeczenia sądowego – w toku postępowania rozwodowego lub samodzielnego postępowania o ustalenie sposobu realizowania kontaktów z dzieckiem.

 

Kto może żądać ustalenia kontaktów?

WAŻNE! Utrzymywanie kontaktów z dzieckiem jest prawem i obowiązkiem rodziców. Jest to uprawnienie całkowicie niezależne od władzy rodzicielskiej, tzn. także w przypadku jeżeli rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej zachowuje on prawo do kontaktów ze swoim dzieckiem i może ich dochodzić przed sądem.

W kwestii tej wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, który przykładowo w wyroku z dnia 8 września 2004 r. (IV CK 615/03) wskazał: "Osobista styczność z dzieckiem nie jest atrybutem władzy rodzicielskiej i prawo do tego mają rodzice nawet wtedy, gdy władzy rodzicielskiej zostali pozbawieni. Realizacja osobistej styczności z dzieckiem może następować w różnej formie, również przez określenie terminów i sposobu spotkań. Istniejąca czasowa przeszkoda związana z aresztowaniem jednego z rodziców nie stanowi dostatecznej podstawy do odstąpienia od uregulowania tej kwestii."

Jak wynika z treści art. 113⁶ k.r.o. prawo do kontaktów mają:

1. rodzeństwo,
2. dziadkowie,
3. powinowaci w linii prostej,
4. inne osoby, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.

Ustalenie kontaktów z dzieckiem a postępowanie rozwodowe

W toku postępowania rozwodowego, rodzic u którego dziecko nie będzie miało miejsca zamieszkania może złożyć wniosek o uregulowanie tychże kontaktów, wskazując ich formę, częstotliwość. W przypadku gdy rodzice wyrażają wolę współpracy w zakresie sposobu sprawowania opieki nad dzieckiem, wykonywania władzy rodzicielskiej oraz kontaktów sąd na zgodny wniosek stron może odstąpić od regulowania kontaktów. W takim wypadku rodzic, u którego dziecko nie ma miejsca zamieszkania będzie musiał

Tryb postępowania o ustalenie kontaktów z dzieckiem

Sprawa o ustalenie kontaktów z dzieckiem jest sprawą rozstrzyganą w postępowaniu nieprocesowym. Należy zwrócić uwagę, iż w polskim ustawodawstwie wprowadzono dwa tryby postępowania: procesowy oraz nieprocesowy, przy czym obydwa tryby nie mogą być połączone w jednym postępowaniu. Jest o tyle istotne, gdyż sprawy z zakresu prawa rodzinnego muszą być rozpatrywane w   trybie określonym przez przepisy – tj. sprawy rozwodowe oraz o alimenty w trybie procesowym, zaś sprawy o ustalenie kontaktów bądź ograniczenie władzy rodzicielskiej to sprawy rozpoznawane w trybie nieprocesowym.

Częstym błędem jest więc wnioskowanie o ustalenie kontaktów w sprawach o alimenty czy odwrotnie. W przypadku wystąpienia takiego błędu wnioskodawca (powód) będzie musiał zdecydować, które roszczenie ma być w danym postępowaniu rozstrzygane, a co do drugiego roszczenia będzie musiał wnieść odrębny wniosek (pozew).

Postępowanie dowodowe w sprawie o ustalenie kontaktów z dzieckiem

Sąd opiekuńczy może przeprowadzić postępowanie dowodowe zgodnie z wnioskiem bądź z urzędu, tj. na podstawie własnej inicjatywy, gdy uzna, iż dowód ten może przyczynić się do rozpoznania całości sprawy. Środkami dowodowymi są najczęściej:

1. opinie z placówek edukacyjnych,

2. zaświadczenie lekarskie,
3. zeznania świadków,
4. wysłuchanie małoletnich przez sędziego referenta ( najczęściej odbywa się w obecności psychologa w tzw. niebieskim pokoju),
5. opinie biegłych w ramach Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych (wcześniej RODK),
6. nagrania wraz ze stenogramami.

 

Kontakty dziecka z rodzicem, gdy rodzice nie mają ślubu

Kwestia uprawnień rodziców w zakresie uregulowania kontaktów z małoletnim dzieckiem nie ma żadnego znaczenia czy rodzice dziecka pozostają w związku formalnym (związek małżeński) czy nieformalnym (związek konkubencki).

Zmiana rozstrzygnięcia w sprawie kontaktów z dzieckiem jest możliwa

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w art. 113³ jednoznacznie wskazują, że sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka. Zmiana rozstrzygnięcia polega na tym, że sąd postanowieniem zmienia uprzednio ustalone terminy czy częstotliwość spotkań rodzica z dzieckiem, jeżeli uzasadniają to okoliczności (np. spotkania w dotychczasowych terminach są niemożliwe). Zmiana rozstrzygnięcia w sprawie kontaktów może polegać także na tym, że sąd zniesie poszczególne zakazy, ograniczy liczbę godzin, zmieni sposób i formę kontaktów i np. zezwoli na spotykanie się z dzieckiem bez obecności drugiego z rodziców albo opiekuna czy zezwoli na zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu lub na odwrót.

WAŻNE! Chcąc zmienić rozstrzygnięcia w sprawie kontaktów z dzieckiem, złożyć należy w sądzie wniosek o zmianę postanowienia.

Wniosek o zmianę rozstrzygnięcia w sprawie kontaktów należy złożyć we właściwym sądzie rejonowym, w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich. Powinien on zawierać:

• oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

•  oznaczenie rodzaju pisma;

• osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie swojego wniosku,

•  podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;

• wymienienie załączników.

WAŻNE! Wniosek o zmianę postanowienia w sprawie ustalenia kontaktów z dzieckiem nie może zmierzać do zakazania kontaktów. W takiej sytuacji należy złożyć wniosek o zakazanie kontaktów z dzieckiem. Sąd zakaże ich utrzymywania wówczas, gdy kontakty rodzica/rodziców z dzieckiem poważnie zagrażają jego dobru, zdrowiu lub życiu.